Shkaqet e shtimit të pasurisë.

Pasuria është një prej domosdoshmërive të jetës në këtë botë, sepse Allahu i  madhëruar e ka krijuar njeriun me nevoja. Ai ka nevojë të ushqehet, të vishet, të strehohet, të lëvizë, të martohet, të kujdeset për familjen etj. Për të gjitha këto nevoja kërkohet pasuri dhe ai në këtë botë ndryshe nga bota tjetër duhet ta sigurojë vetë atë. Kjo, për shkak se Allahu i madhëruar jetën e kësaj bote e ka ndërtuar mbi bazën e rregullit të sprovës që Ai të shohë si do të punojnë krijesat e Tij. Ky rregull siç ka prekur shumë aspekte të natyrës njerëzore ka prekur edhe atë të nevojës për pasuri duke e bërë njeriun të përjetojë situata të ndryshme: herë me shumë pasuri e herë me pak pasuri, situata të cilat realizohen nëpërmjet shkaqeve universale dhe ato fetare.

Shkaqet universale të shtimit të pasurisë

Shkaqet universale janë ata faktorë të cilët ndikojnë në mbledhjen e pasurisë dhe që kanë të bëjnë me mënyrën e organizimit të jetës në tokë si: puna, stabiliteti dhe drejtësia.

E para: Puna

Pasuria si çdo gjë tjetër në këtë botë është pronë e Allahut krijuesit të saj dhe Allahu i madhëruar për arritjen e saj ka bërë shkak kryesor punën dhe përpjekjen e robit.

Allahu i madhëruar në Kuran thotë:

هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ

“Ai (Allahu) është ai i Cili ua ka nënshtruar tokën, prandaj ecni në anët e saj, hani prej furnizimit të Tij dhe dijeni se për tek Ai keni për t’u ringjallur!”^[3].

Ibn Kethiri -Allahu e mëshiroftë- në komentimin e ajetit thotë: “Domethënia e tij është: ecni nga të doni në krahinat e saj dhe shkoni ku të doni në provincat e saj për të fituar dhe për tregti!”^[4].

Sociologu më me famë i islamit Ibn Khalduni i cili ka vdekur në vitin 808 të hixhretit -Allahu e mëshiroftë- në lidhje me këtë çështje, thotë: “Dije se fitimi arrihet me përpjekje në sigurimin e tij dhe me synim në mbledhjen e tij! Kështu furnizimi patjetër ka nevojë për përpjekje dhe punë qoftë edhe kur nuk duhet tjetër veç marrjes apo vajtjes te vendi i tij… Nëse është punë zanati kjo është e qartë e nëse është kafshë, apo bimësi apo metal i çmuar edhe aty siç dihet duhet puna njerëzore, sepse përndryshe nuk përfitohet prej tyre”[5].

E dyta: Stabiliteti

Që njeriu të arrijë të përfitojë prej mundësive të riskut të cilat Allahu i madhëruar i ka vënë në tokë ka nevojë për stabilitet dhe siguri.

Allahu i madhëruar kur ua numëronte mirësitë e Tij banorëve të Mekës ndër të tjera u thoshte:

أَوَلَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَمًا آمِنًا يُجْبَى إِلَيْهِ ثَمَرَاتُ كُلِّ شَيْءٍ رِزْقًا مِنْ لَدُنَّا وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ

“A nuk u kemi mundësuar atyre të jetojnë në një vend të shenjtë e të sigurt, ku u vjen çdo lloj prodhimi? Ai është furnizim prej Nesh, por shumica e tyre nuk e dinë”[6]

Nëse Meka nuk do të ishte vend i sigurt dhe me stabilitet nuk do të arrinin tek ata prodhimet e të tjerëve, sepse në natyrën njerëzore është largimi nga rreziku. Kështu nëse siguria dhe stabiliteti i mungojnë njeriut, ai nuk do arrijë dot të rendë pas riskut dhe të punojë për të. Këto të dyja atij ia siguron dhe garanton shteti, çfarë do të thotë se mirëqenia e një vendi nuk do të ngrihet pa ekzistencën e shtetit.

Ibn Khalduni -Allahu e mëshiroftë- në lidhje me këtë çështje përsëri shprehet: “Jetesa në bashkësi është e domosdoshme për njerëzit dhe ata në bashkësi kanë nevojë për një gjykues që ata ti drejtohen atij. Gjykimi i tij ndonjëherë i referohet ligjeve të zbritura prej Allahut i cili ua bën detyrë atyre nënshtrimin para tij për shkak të besimit në shpërblimin dhe dënimin e njoftuar nga përcjellësi i tij e ndonjëherë i referohet ligjeve të logjikes njerëzore (d.m.th.: ato të vendosura nga njerëzit) të cilat ua bëjnë detyrë nënshtrimin ndaj tyre për shkak të shpërblimit që presin prej tij në interes të tyre. Prej të parës arrihet dobia e saj në dynja dhe në ahiret, sepse ligji sheriatik e di mirë përfundimin e atyre interesave për shkak të kujdesit të tij për shpëtimin e robëve në botën tjetër, ndërsa prej tjetrës arrihet vetëm dobia e dynjasë ”^[7].

Domethënia e fjalëve të tij -Allahu e mëshiroftë- është se pa gjykatësin i cili në këtë rast është shteti dhe që ruan mes të tjerash sigurinë dhe stabilitetin nuk arrihen të mirat e kësaj bote.

E treta: Drejtësia

Që njerëzit të gjithë të arrijnë të përfitojnë prej të mirave materiale duhet të jenë të barabartë para mundësive të riskut.

Allahu i madhëruar kur flet për ekuilibrat e botës thotë:

وَالسَّمَاءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِيزَانَ

“Ai (Allahu) ngriti qiellin dhe vendosi peshoren”[8] d.m.th.: vendosi drejtësinë siç thonë shumë prej komentuesve të Kuranit.

Shejhu i Islamit Ibn Tejmije -Allahu e mëshiroftë- në lidhje me këtë çështje thotë: “Drejtësia është baza e çdo gjëje. Nëse çështja e dynjasë ndërtohet mbi bazën e drejtësisë do të ngrihet edhe nëse ai që e ka ndërtuar atë nuk ka pjesë në ahiret, e nëse ajo nuk ndërtohet mbi bazën e drejtësisë nuk ka për tu ngritur edhe nëse ai që është përpjekur ka besim për të cilin mund të shpërblehet me të në ahiret”[9].

Këto janë shkaqet kryesore universale për shtimin e pasurisë dhe quhen universale, sepse janë rregulla të përgjithshme të krijimit me të cilat drejtohet bota dhe organizohet jeta e saj dhe nuk kanë lidhje me besimin e njeriut dhe mohimin e tij. Ato na shpjegojnë gjithashtu edhe prezencën e pasurisë në duart e atyre që nuk e besojnë Allahun, sepse kështu e ka ndërtuar Allahu këtë botë: kush i bën shkaqet do ti ndodhë rezultati, ama askush nuk duhet të mendojë se ato ndikojnë vetvetiu siç mendojnë shumë prej atyre që i ka hutuar çështja e dynjasë, sepse kjo është gabim dhe është shirk. Ibn El-Kajimi Allahu e mëshiroftë në lidhje me këtë çështje thotë: “T’i kushtosh rëndësi vetëm shkaqeve është shirk që bie ndesh me njësimin e Allahut (Teuhidin). T’i mohosh plotësisht ato si shkaqe është akuzim i ligjeve të Allahut dhe mohim i urtësisë së Tij. T’i neglizhosh ato duke e ditur se janë shkaqe është mangësi logjike”^[10].

Fjala e tij për mbështetjen vetëm te shkaqet [është shirk] d.m.th.: nëse mendon se shkaqet si puna, siguria, stabiliteti dhe drejtësia ndikojnë vetvetiu në arritjen e mirëqenies atëherë ata janë bërë zota imagjinarë dhe ky është shirku.

Fjala e tij për mohimin e shkaqeve [është akuzim i ligjeve të Allahut] d.m.th.: nëse mendon se risku i Allahut vjen prej tij pa shkaqet si: puna, siguria, stabiliteti dhe drejtësia atëherë do të thotë se Allahu i ka bërë këto rregulla pa ndonjë qëllim dhe urtësi dhe kjo është akuzë ndaj Tij sepse veprimet e Tij gjithmonë përmbajnë qëllime dhe urtësi.

Fjala e tij për neglizhimin e shkaqeve kur dihet se janë shkaqe [është mangësi logjike] d.m.th.: nëse i beson se ato janë shkaqe e nga ana tjetër i neglizhon ato kjo do të thotë se problemi nuk është më të besimi por te logjika e robit.

Shkaqet fetare të shtimit të pasurisë

Njeriu është gjendur në këtë botë për adhurimin e Allahut dhe nënshtrimin ndaj Tij dhe ky qëllim ka bërë që begatitë e Allahut të madhëruar në dynja të ndikohen edhe nga realizimi i këtij qëllimi nga ana e njerëzve. Kështu që qielli dhe toka të japin begatitë e Zotit dhe robi që të ketë sukses në arritjen e tyre, përveç shkaqeve universale kërkohen edhe shkaqet fetare. Pra, shkaqet fetare janë ata faktorë të cilët ndikojnë në shtimin e pasurisë dhe që kanë të bëjnë me realizimin e qëllimit të krijimit, por që nuk ndikojnë në mënyrë të njëanshme pa shkaqet universale dhe janë si: besimi, devotshmëria dhe falënderimi.

Për sa i përket dy të parave: besimit dhe devotshmërisë, i ka përmendur Allahu i madhëruar në Kuran së bashku në një ajet ku thuhet:

وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ

“Sikur banorët e atyre vendeve të besonin dhe të ruheshin prej gjynaheve, Ne do t’u dërgonim bekime nga qielli dhe toka”[11].

Ibn Kethiri thotë: “Janë për qëllim uji i qiellit dhe bimët e tokës”[12]. Kështu, përderisa këto të dyja simbolizojnë begatinë dhe pasurinë, atëherë ajeti do të thotë se Allahu i madhëruar e ka bërë besimin dhe devotshmërinë prej shkaqeve fetare të furnizimit me pasuri.

Ja një shembull ku tregohet se mosrealizimi i qëllimit të krijimit ul mirëqenien dhe pakëson riskun! Allahu i madhëruar në Kuran thotë:

وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِنْ كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ

“Allahu sjell për shembull atë vendin i cili ishte i sigurt dhe i qetë. Atij i arrinin furnizimet e bollshme nga të gjitha anët, por pastaj banorët e tij i mohuan mirësitë e Allahut dhe Ai i bëri të shijojnë urinë dhe frikën, si ndëshkim për atë që bënë”[13].

Ibn Kethiri -Allahu e mëshiroftë- në lidhje me këtë ajet thotë: “Me këtë shembull janë për qëllim (përsëri) banorët e Mekës, sepse ajo ishte vend i sigurt, i qetë dhe me stabilitet, ndërkohë që të tjerë jashtë saj grabiteshin, ndërsa kush futej në këtë vend ndihej i sigurt. Ata i mohuan këto mirësi dhe më e madhja prej tyre dërgimin e profetit Muhamed -alejhi selam-. Prandaj Allahu i madhëruar ua ndryshoi ato dy gjendje me të kundërtat e tyre: me uri dhe me frikë. I bëri ata ta shijojnë urinë pasi që u eksportohej çdo prodhim dhe furnizimi i bollshëm u tregtohej nga çdo vend, kur kundërshtuan profetin dhe refuzuan të jenë veçse kundër tij. Atëherë profeti -alejhi selam- u lut kundër tyre që të dënoheshin me shtatë vite mjerim si shtatë vitet e Jusufit -alejhi selam-dhe ata i kapi zia dhe u iku çdo gjë derisa hëngrën lëkura bagëtish”[14].

Besimi i shoqëruar me devotshmëri dhe që është kryerja e detyrave të Allahut bën që njerëzit ti shijojnë mirësitë e Allahut e nëse ata falënderojnë atëherë falënderimi i bën që Allahu t’ua shtojë akoma më shumë siç thuhet në Kuran:

لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ

“Nëse tregoheni mirënjohës, Unë do t’jua shtoj edhe më shumë begatitë e Mia”[15].

Falënderimi për të cilin është premtuar shtimi i mirësive është një pozitë më e lartë siç thotë Ibn El-Kajimi Allahu e mëshiroftë: “Falënderimi shfaq ndikimin e mirësisë: në gjuhën e robit me lavdërim dhe njohje, në zemrën e tij me dëshmi dhe dashuri dhe në gjymtyrët e tij me nënshtrim dhe bindje”[16].

Nëse gjendja e krijesave do të jetë e tillë me Allahun e madhëruar Krijuesin e tyre dhe ata bashkojnë shkaqet fetare me shkaqet universale do të vërshojnë mirësitë e Tij siç vërshojnë lumenjtë, madje edhe më shumë, sepse fjala e lartpërmendur e Allahut “…do t’u dërgonim bekime nga qielli dhe toka” nuk mund të kuptohet mirë, veçse nëse imagjinon anijen e  Nuhut -alejhi selam- e cila lundroi kur u mbyt toka në ujë, kur Allahu i madhëruar e urdhëroi qiellin të lëshojë ujin e tij dhe tokën të nxjerrë ujin e saj dhe u shkatërrua toka me përmbytje për shkak të zemërimit të Allahut me njerëzit. E kundërta e saj do të ndodhë me njerëzit për të lundruar në mirësitë e Allahut kur krijesat të fitojnë kënaqësinë e Tij.